Βαρροϊκή Ακαρίωση

Aμερικανική Σηψιγονία Ευρωπαϊκή Σηψιγονία Ασκοσφαίρωση Τραχειακή Ακαρίωση Βαρροϊκή Ακαρίωση Νοζεμίαση

Βαρρόωση ή Βαρρόαση ή Βαρροϊκή Ακαρίωση Ασθένειες του γόνου (Β.ΛΙΑΚΟΥ) Παθογόνο αίτιο. Το άκαρι Varroa destructor. • Το θηλυκό (εικ. 1) έχει χρώμα καστανό και σχήμα ελλειψοειδές, με διαστάσεις 1-1,75 mm μήκος και 1,5-2 mm πλάτος. Είναι ορατό με γυμνό οφθαλμό και μοιάζει με μικρό καστανό λέπι. • Το αρσενικό είναι μικρότερο, έχει διαστάσεις 0,80-0,95 Χ 0,70-0,93 mm και σχήμα περίπου κυκλικό και χρώμα υπόλευκο. Βιολογία του παρασίτου • Ο βιολογικός κύκλος του παρασίτου εξελίσσεται στο σφραγισμένο γόνο, όπου η βαρρόα βρίσκει ασφαλές καταφύγιο για την εναπόθεση των αυγών της, και κατάλληλη τροφή για την ανάπτυξη των ευαίσθητων ανώριμων σταδίων της. • Όταν συμπληρωθεί η ανάπτυξή του γόνου, μαζί με τη νεαρή μέλισσα, εξέρχονται από το κελί και οι νεαρές βαρρόα που έχουν συμπληρώσει την ανάπτυξή τους (εικ.2). Πολύ σύντομα εγκαταλείπουν τη νεαρή μέλισσα και εγκαθίστανται σε κάποια άλλη. Δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στις τροφούς και τους κηφήνες και μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό, μικρότερο του 1% παρασιτεί τις συλλέκτριες. • Εγκαθίστανται βαθιά μέσα στα δακτυλίδια της κοιλίας των μελισσών, επειδή μόνο τις λεπτές μεμβράνες που τα ενώνουν, είναι ικανές να διατρυπήσουν με τα στοματικά τους μόρια. Η θέση αυτή εκτός από τη διατροφή τις εξασφαλίζει και ασφαλή μεταφορά. Παραμένουν επάνω στις ενήλικες μέλισσες 2-15 ημέρες και στη συνέχεια εισέρχονται σε κάποιο κελί για να ωοτοκήσουν. • Δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στον κηφηνογόνο όπου και αναπαράγονται με γρηγορότερους ρυθμούς. Στα μελίσσια που εκτρέφουν γόνο, μόνο ένα μικρό ποσοστό των βαρρόα βρίσκεται επάνω στις μέλισσες, οι υπόλοιπες παρασιτούν το γόνο όπου και αναπαράγονται. Ο Βιολογικός κύκλος της Varroa destructor Επιδημιολογία: Πηγή μόλυνσης σε μια περιοχή αποτελούν μόνο τα μολυσμένα μελίσσια. Το άκαρι μεταδίδεται από κυψέλη σε κυψέλη με τις παραπλανημένες εργάτριες, τους κηφήνες, τη λεηλασία και τους μελισσοκομικούς χειρισμούς. Σε περιοχές που η ασθένεια ενδημεί, η παραπλάνηση σε συνδυασμό με την πυκνότητα των μελισσιών, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επαναμόλυνση ή την επιμόλυνση μελισσιών που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία. H μετάδοση από περιοχή σε περιοχή γίνεται με τους αφεσμούς. Η διασπορά όμως του παρασίτου σ’ ολόκληρο τον κόσμο οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανθρώπινη παρέμβαση. Την περίοδο που η ασθένεια ήταν ελάχιστα γνωστή το διεθνές εμπόριο μελισσών διέσπειρε το άκαρι σ’ όλο τον κόσμο. Δυναμική του πληθυσμού. Ο πληθυσμός του ακάρεως σε ένα μελίσσι δεν είναι σταθερός. Μεταβάλλεται δυναμικά μέσα στο χρόνο (εικ. 105). Αυξάνει προοδευτικά από την αρχή της άνοιξη προς το φθινόπωρο. Παρουσιάζει ένα μέγιστο στις αρχές Ιουλίου και στη συνέχεια μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου παρουσιάζει διαδοχικές αυξομειώσεις με ελαφρά αυξητική τάση. Από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου παρατηρείται έντονη μείωση του πληθυσμού η οποία συνεχίζεται με βραδύτερο ρυθμό μέχρι τις αρχές Μαρτίου που αρχίζει και πάλι η αύξησή του. Ο ρυθμός αύξησης επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Η πρώιμη έναρξη εκτροφής του γόνου και η συνέχισή της μέχρι αργά το χειμώνα, η πρώιμη και μακροχρόνια εκτροφή κηφηνογόνου, οι παραγωγικές βασίλισσες και οι συνθήκες που ευνοούν την εκτροφή μεγάλης έκτασης γόνου, ευνοούν την γρήγορη ανάπτυξη του πληθυσμού της βαρρόα. Εκτός όμως αυτών σημαντικό ρόλο παίζουν και οι αμυντικές ικανότητες του κάθε μελισσιού. Υπάρχουν φυλές μελισσών ανθεκτικές στο άκαρι. Αλλά και μεταξύ των μελισσιών της ίδιας φυλής υπάρχουν μελίσσια με διαφορετικό βαθμό ανθεκτικότητας. Στην ελληνική μέλισσα Apis mellifera macedonica έχει διαπιστωθεί η παρουσία μελισσιών ανθεκτικών στη βαρρόα. Συμπτώματα: Η εξέλιξη της ασθένειας είναι αργή. Στην αρχή της μόλυνσης και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη συνέχεια, δεν παρατηρείται κανένα σύμπτωμα, επειδή η αύξηση του πληθυσμού της βαρρόα αρχικά είναι αργή. Για να γίνουν αντιληπτά τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας, το ποσοστό μόλυνσης πρέπει να ξεπερνά το 15%-20% (Εικ.). Καθώς όμως το ποσοστό μόλυνσης αυξάνει και φτάνει στο 30-40%, τα συμπτώματα γίνονται περισσότερο φανερά. Η δυναμικότητα του μελισσιού προοδευτικά μειώνεται, ο γόνος εμφανίζεται συνεχώς και περισσότερο διάσπαρτος και ενθυμίζει εικόνα σηψιγονίας. Τα σφραγίσματα μικρότερου ή μεγαλύτερου αριθμού κελιών είναι βυθισμένα, έχουν χρώμα σκοτεινότερο και μερικά απ' αυτά έχουν τρύπες ή σχισμές. Στα κελιά αυτά υπάρχουν συνήθως νεκρές νύμφες, συχνά στο τελευταίο στάδιο της ανάπτυξής τους (εικ.), αλλά και προνύμφες, καθώς και νεκρές ή ζωντανές βαρρόα σε διάφορα στάδια εξέλιξης. Οι προνύμφες συχνά βρίσκονται σε διάφορα στάδια αποσύνθεσης, η σύστασή τους όμως δεν είναι κολλώδης και αποβάλλονται εύκολα από τα κελιά. Μικρός ή μεγάλος αριθμός κελιών, ανάλογα με την ένταση της μόλυνσης, έχουν αποσφραγισθεί από τις εργάτριες και μέσα σ' αυτά διακρίνονται τμήματα ή ολόκληρες συνήθως λευκόχροες νύμφες. Ο κηφηνογόνος εμφανίζει σημαντικότερη προσβολή από αυτόν των εργατριών. Συχνά παρατηρούνται επιπλοκές από άλλες ασθένειες του γόνου, οι οποίες ανάλογα με τη βαρύτητα τους, αλλοιώνουν την όλη εικόνα της ασθένειας. Αντιμετώπιση της ασθένειας • Έχουν προταθεί διάφοροι μέθοδοι καταπολέμησης του ακάρεως όπως: βιολογικές, φυσικές, μελισσοτεχνικές και χημειοθεραπευτικές. • Παρά την πληθώρα των μεθόδων και των φαρμάκων που έχουν προταθεί ως τώρα, η καταπολέμηση της βαρρόωσης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Βιολογικές μέθοδοι: • Στοχεύουν στην καταπολέμηση της βαρρόα χωρίς τη χρήση φαρμάκων ή άλλων μέσων. • Επιλογή ανθεκτικών φυλών: Η επιλογή ανθεκτικών φυλών ή στελεχών είναι η ασφαλής λύση στο πρόβλημα βαρρόα. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα της έρευνας είναι πολύ ενθαρρυντικά. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν μελίσσια ανθεκτικά στη βαρρόα σε πολλές χώρες του κόσμου. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν και στην Ελλάδα, μελίσσια που δείχνουν να είναι ανθεκτικά στη βαρρόα. Μελισσοτεχνικές μέθοδοι: • Παγίδευση στον κηφηνογόνο: Στηρίζεται στην ιδιαίτερη προτίμηση της βαρρόα στον κηφηνογόνο.Μία ή δύο κηφηνοκηρήθρες τοποθετούνται στο κέντρο της γονοφωλιάς και όταν γεμίσουν με σφραγισμένο κηφηνογόνο απομακρύνονται. Ο γόνος μαζί με τις βαρρόα που έχουν παγιδευτεί εκεί καταστρέφεται. Η εργασία αυτή πρέπει να επαναλαμβάνεται συχνά και έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα, μόνο όταν η μόλυνση βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. • Παγίδευση στον εργατικό γόνο: H βασίλισσα περιορίζεται με κηρηθροθήκη και αναγκάζεται να ωοτοκήσει επί 18 ημέρες σε δύο μόνο κηρήθρες. Οι βαρρόα στο διάστημα αυτό εισέρχονται αναγκαστικά, να ωοτοκήσουν στις δύο μοναδικές κηρήθρες με γόνο. Όταν ο γόνος σφραγισθεί, η βασίλισσα ελευθερώνεται, ο γόνος απομακρύνεται και καταστρέφεται μαζί με τις βαρρόα που παγιδεύτηκαν. Η μέθοδος αυτή είναι πολύ περισσότερο αποτελεσματική, επειδή περιορίζει κατά πολύ τον πληθυσμό της βαρρόα. Ο περιορισμός όμως της βασίλισσας επί 18 ημέρες και η καταστροφή δύο πλαισίων με γόνο επιβραδύνει σημαντικά το ρυθμό ανάπτυξης του μελισσιού. • Επιβράδυνση του πολλαπλασιασμού του παρασίτου: Αντί της παγίδευσης των βαρρόα στο γόνο που απαιτεί πολύ χρόνο και κόπονα εφαρμοσθεί, εμείς προτείνουμε την επιβράδυνση του πολλαπλασιασμού του παρασίτου, με παρεμβάσεις στη ζωή του μελισσιού. Παρεμβάσεις όμως που περιλαμβάνονται στις πρακτικές διαχείρισης του μελισσιού όπως η αντικατάσταση της βασίλισσας κάθε ένα ή δύο χρόνια, η αντιμετώπιση της σμηνουργίας με τη διαίρεση των μελισσιών καθώς και η τακτική ανανέωση των κηρήθρων και η αντικατάσταση κάθε ελαττωματικής κηρήθρας που έχει πολλά κηφηνοκελιά. Επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της βαρρόα μπορεί να επιτευχθεί: i) Με ελαχιστοποίηση του εκτρεφόμενου κηφηνογόνου. Μελίσσια που έχουν νεαρή βασίλισσα δεν έχουν τάση για σμηνουργία και για το λόγο αυτό εκτρέφουν πολύ μικρό αριθμό κηφήνων. Στη μείωση του κηφηνογόνου συμβάλει και η απουσία κηρήθρων με κηφηνοκελιά. ii) Με υποδιπλασιασμό του αριθμού των βαρρόα με διαίρεση των μελισσιών πριν από την περίοδο σμηνουργίας. Η διαίρεση των μελισσιών έχει ως αποτέλεσμα το μοίρασμα των βαρρόα που υπάρχουν στο μελίσσι σε δύο ή περισσότερα μέρη. Η μείωση μ’ αυτό τον τρόπο του αρχικού πληθυσμού της βαρρόα και η καθυστέρηση τα ανάπτυξής του στα μελίσσια που δημιουργούνται μειώνει σημαντικά την ασκούμενη παθογόνο δράση. iii) Με περιοδική διακοπή της ωοτοκίας με τη δημιουργία ορφανών μελισσιών και παραφυάδων. Η δημιουργία ορφανών παραφυάδων έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή της ωοτοκίας για διάστημα μεγαλύτερο των 20 ημερών με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά ο πληθυσμός της βαρρόα στις ορφανές παραφυάδες. Χημειοθεραπεία: • Παρουσιάζει τα σοβαρά μειονεκτήματα της μόλυνσης του μελιού και του κεριού με τοξικά κατάλοιπα και την πιθανότητα οξείας ή χρόνιας δηλητηρίασης του μελισσιού. • Υπερβολικά μεγάλος αριθμός ακαρεοκτόνων και άλλων ουσιών έχει χρησιμοποιηθεί παγκόσμια για την αντιμετώπιση της βαρρόα. Ελάχιστα απ'αυτά έχουν εγκριθεί από τις αρμόδιες αρχές των διαφόρων κρατών και κυκλοφορούν ως ειδικά μελισσοφάρμακα. Εμείς θα αναφερθούμε μόνο στα εγκεκριμένα από τον ΕΟΦ φάρμακα καθώς και σε ορισμένα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται από τους μελισσοκόμους παγκόσμια. Φάρμακα εγκεκριμένα στην Ελλάδα: • Apistan (Zoecon): Ταινίες από πλαστικό (PVC) διαστάσεων 25 Χ 3 εκατοστών. Σε κάθε μελίσσι τοποθετούνται δύο ταινίες, στα διάκενα μεταξύ των πλαισίων της γονοφωλιάς, συνήθως μεταξύ των πλαισίων 3-4 και 7-8. Οι ταινίες παραμένουν στο μελίσσι 4-8 εβδομάδες, ανάλογα με την έκταση του γόνου. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί παγκόσμια, ανθεκτικά στελέχη βαρρόα έναντι του Apistan και η αποτελεσματικότητά του έχει μειωθεί σημαντικά. • Perizin (BAYER): Κυκλοφορεί σε φιαλίδια των 10 ml. Κάθε φιαλίδιο διαλύεται σε 500 ml νερό, από το διάλυμα αυτό ραντίζονται επάνω στις μέλισσες 30-50 ml σε κάθε μελίσσι ανάλογα με τον πληθυσμό του. Σε μελίσσια που δεν εκτρέφουν γόνο αρκούν δύο επεμβάσεις σε διάστημα 7 ημερών, στην αντίθετη περίπτωση χρειάζονται περισσότερες. • Βayvarol. Ταινίες από πλαστικό (PVC) διαστάσεων 25 Χ 2,5 εκατοστών. Σε κάθε μελίσσι τοποθετούνται τρεις ταινίες, στα διάκενα μεταξύ των πλαισίων της γονοφωλιάς, συνήθως μεταξύ των πλαισίων 3-4 και 7-8. Οι ταινίες παραμένουν στο μελίσσι 4-8 εβδομάδες, ανάλογα με την έκταση του γόνου • Apiguard. Δισκάκια αλουμινίου, που περιέχουν 12 g θυμόλης σε 50 γραμμάρια ειδικής γέλης, που επιτρέπει τη σταδιακή απελευθέρωση της δραστικής ουσίας. Τοποθετείται ένα δισκάκι επάνω στους κηρηθροφορείς στην περιοχή του γόνου για 14 ημέρες. Η θεραπεία συνεχίζεται με ένα δεύτερο δισκάκι για άλλες 14 ημέρες. Καταπολέμηση με φυσικές ουσίες που έχουν ακαρεοκτόνες ιδιότητες • Θυμόλη. Χρησιμοποιείται με μορφή κρυστάλλων στη δόση των 5-15 g, ανάλογα με τη δυναμικότητα του μελισσιού, σε σακουλάκια από γάζα που επιτρέπουν σταδιακή εξάτμιση ή με μορφή αλευροποιημένης σκόνης, στη δόση των 0,25-0,5 g ανά κηρήθρα που σκεπάζεται με μέλισσες. Στη δεύτερη πε- ρίπτωση σκορπίζεται επάνω στους κηρηθροφορείς. Η αποτελεσματικότητα που κυμαίνεται από 75% μέχρι 95% επηρεάζεται από τη μορφή χορήγησης τον πληθυσμό του μελισσιού και τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Ασκεί εντομοαπωθητική δράση και προκαλεί έντονη ανησυχία, όταν η θερμοκρασία είναι υψηλή. `Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι υψηλή, οι μέλισσες εγκαταλείπουν την κυψέλη. Παρατηρείται επίσης και θάνατος σχετικά μικρού αριθμού μελισσών. • Οξαλικό οξύ. Το οξαλικό οξύ παρουσιάζει το μεγαλύτερο πρακτικό ενδιαφέρον από όλα τα οξέα που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση της βαρρόωσης. Έχει υψηλή αποτελεσματικότητα (80-95%), μικρές παρενέργειες (κυρίως στη διαχείμαση), εύκολη εφαρμογή και χαμηλό κόστος. Τρόπος χρήσης. Σε 100 γραμμάρια νερό διαλύονται 10 γραμμάρια οξαλικού οξέως και στη συνέχεια προστίθενται και διαλύονται 100 γραμμάρια ζάχαρης. Από το διάλυμα αυτό χύνονται με τη σύριγγα 5 κυβικά εκατοστά, σταγόνα- σταγόνα επάνω στις μέλισσες, σε κάθε μεσοδιάστημα που υπάρχει μεταξύ των πλαισίων. Σε ένα μελίσσι δεκάρι θα χορηγηθούν 45-50 κυβικά εκατοστά, ενώ σε ένα πεντάρι 20-25. • Φορμικό οξύ. Το φορμικό οξύ είναι υγρό με δριμεία οσμή. Σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 100 C εξατμίζεται. Τεμάχια από μαλακό χαρτόνι διαστάσεων 29Χ 20Χ0,15 cm, εμποτισμένα με 22 g φορμικό οξύ 65% τοποθετούνται στον πυθμένα της κυψέλης στην περιοχή του γόνου. Εφαρμόζονται συνολικά 4 θεραπείες, ανά 4 ημέρες. Τα περιθώρια μεταξύ ακαρεοκτόνου ικανότητας και μελισσοτοξικότητας είναι σχετικά μικρά και χρειάζεται προσοχή στη χρήση τους, ιδιαίτερα σε περιοχές με έντονες μεταβολές της θερμοκρασίας. Η παραμονή των δίσκων για περισσότερο από 120 ώρες, φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά τη δραστηριότητα των παραμάνων. Παρατηρούνται επίσης θάνατοι βασιλισσών. • Γαλακτικό οξύ. Χρησιμοποιείται συνήθως με μορφή υδατικού διαλύματος πυκνότητας περίπου 15%.Από το διάλυμα αυτό ψεκάζονται περίπου 150 ml σε μελίσσι των δέκα πλαισίων. Σε μελίσσια με γόνο η αποτελεσματικότητα είναι χαμηλή, δεν ξεπερνά το 40%, ενώ έχουν παρατηρηθεί και δυσμενείς επιπτώσεις στη βασίλισσα και στα αυγά. Για τους λόγους αυτούς η θεραπεία με γαλακτικό οξύ δεν συστήνεται για τις ελληνικές κλιματικές συνθήκες. Προϋποθέσεις για ασφαλή και αποτελεσματική θεραπεία. Για να είναι αποτελεσματική και ασφαλής για τις μέλισσες και το μέλι, η εφαρμογή μιας αντιβαρροϊκής θεραπείας πρέπει να έχουμε υπ' όψη μας ότι. 1. Μια θεραπευτική αγωγή το χρόνο είναι υπεραρκετή για να κρατά σε χαμηλό επίπεδο τον πληθυσμό του παρασίτου. 2. Κανένα φάρμακο, ακόμη και οι φυσικές ουσίες, με ακαρεοκτόνες ιδιότητες όπως το μυρμηκικό οξύ και η θυμόλη δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν το μελίσσι αποθηκεύει μέλι. - Η θεραπεία με φυσικές ουσίες πρέπει να σταματά το λιγότερο 45 ημέρες πριν από τον τρύγο. - Η θεραπεία με χημειοθεραπευτικά σκευάσματα πρέπει να γίνεται μόνο μετά τον τελευταίο τρύγο. 3. Η ύπαρξη ή μη γόνου επηρεάζει αποφασιστικά την επιλογή του φαρμάκου και τη μέθοδο χορήγησης. Σε μελίσσια χωρίς γόνο είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν με άριστα αποτελέσματα, φάρμακα με μικρή υπολειμματική δράση. Σε μελίσσια που εκτρέφουν γόνο χορηγούμε το βαρροακτόνο με μορφή που επιτρέπει πολυήμερη παραμονή του μέσα στο μελίσσι. 4. Η περισσότερο αποτελεσματική και λιγότερο επικίνδυνη για το μέλι θεραπεία, είναι αυτή που γίνεται αργά το φθινόπωρο μετά τον τελευταίο τρύγο, σε μελίσσια που δεν εκτρέφουν γόνο ή σε μελίσσια που ο γόνος έχει απομακρυνθεί.